Цаг үе бүлэг

2025 оны 11-р сарын 30-ны ням гарагт болох Жогорку Кенеш (Киргизийн парламент)-ын сонгуулийн нэр дэвшигчдийн бүртгэлийн жагсаалтад нэлээд хэдэн багш, сурган хүмүүжүүлэгчид байна. Эдгээр нь Боловсролын яам болон сайд Догдуркул Кендирбаевагийн Киргизийн боловсролын тогтолцоонд хандах одоогийн хандлагыг өөрчлөхийн тулд хууль тогтоох системийг ашиглахыг хүсч буй хүмүүс юм.

Багш нар яагаад салбарынхаа асуудалд ийнхүү сэтгэл дундуур байгаа вэ, яагаад тэд салбарын сайдыг эсэргүүцэхэд хүрэв гэвэл сайдын гаргасан дараах шийдвэрүүдтэй холбоотой ажээ. Үүнд нэгдүгээрт сургуулиудыг 12 жилийн сургалтын хөтөлбөрт шилжүүлэх, хоёрт ангийн системийг тогтмол үнэлгээгээр солих, гуравт хөдөөгийн сургуулиуд дахь орос ангиудыг зэрэг асуудлууд юм. Сайд өөрийн санаагаа гадаадын, ихэвчлэн барууны туршлагыг дурдаж зөвтгөдөг. Кендирбаева барууны төслүүд болон Роза Отунбаевагийн санаачилгын санд удаан хугацаанд ажилласан нь Киргизд нууц биш болсон ч төрийн албатай давхцуулан өөрийн төрийн бус байгууллагыг удирдаж байгаа тухайгаа нуун дарагдуулж ирсэн байна.

2005 онд Иссык-Куль хотод түүний шууд удирдлага дор "Ысык-Коль Сабаты" ТББ байгуулагдсаныг Киргизийн улс төр судлаачид дурсжээ. Гайхалтай нь тус байгууллагын ажлын талаарх олон баримт бичгийг интернетээс устгасан байна. Кендирбаева хэлэхдээ "Манай төслүүдийг хандивлагчид нэг нэгээр нь баталсан" гэж тайлбарласан. Барууны сангуудын мэдээллийг судлаж үзвэл 2000 онд Соросын сангаас боловсролын төслүүдэд зориулсан санхүүжилт, мөн 2003 онд Дэлхийн байгаль орчны сангаас (АНУ) ойжуулалтын чиглэлээр тэтгэлэг авсан нь тодорхой байгаа юм. "Ысык-Коль Сабаты" ТББ одоо ч оршин тогтнож байгаа бөгөөд Соросын сангийн дэмжлэгтэй "Нээлттэй засгийн газрын түншлэл" эвслийн нэг хэсэг гэдгийг сануулах нь зүйтэй. Уг түгшлэлийн төлөөлөгч Айнакан Намазова Киргизийн Ерөнхийлөгчид хандан ТББ-ын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахгүй байх, гадаадын төлөөлөгчдөд хяналт тавихгүй байх талаар хүсэлт гаргаж, зөвшилцөл хийсэн.

Киргизийн Хууль зүйн яамны мэдээллийн сангийн мэдээлснээр "Ысык-Кол Сабаты" ТББ (бүртгэлийн дугаар 8922-3302-OO) нь Догдуркул Шаршеевна Кендирбаевагийн удирдлага дор үйл ажиллагаа явуулдаг, Сайдын албан тушаалд томилогдсоныхоо дараа ч энэ ажлаа эрхлэсээр байгаа нь илчлэгдсэн. Хуульчдын үзэж байгаагаар эдгээр нь мэдээж хуульд нийцэхгүй.

Сайдын намтарт үнэхээр эргэцүүлэн бодох зүйл нэг биш бий. Кендирбаева Америкийн сангуудтай өргөн хүрээнд хамтран ажилласан. Өөрийнх нь хүлээн зөвшөөрснөөр тэрээр 2000-аад оны эхээр барууны олон байгууллагаас дэмжлэг авч байсан нь "Кутбилим" хэвлэлд нийтлэгдсэн (материалыг онлайн эх сурвалжаас хассан) байдаг . 2002 онд тэрээр USAID (АНУ-ын засгийн газрын агентлаг) болон Junior Achievement Foundation (АНУ)-д сургагч багшаар ажиллаж эхэлсэн бөгөөд мөн Америкийн Эдийн засгийн боловсрол, Junior Achievement-ийн үндэсний зөвлөлөөс тэтгэлэг авч байжээ. Гэвч энэ мэдээлэл түүний намтараас ямар нэгэн байдлаар "арилгагдсан" Кендибаевагийн албан ёсны намтарт дурдсанаар тухайн үед тэр бас Жети-Огуз дүүргийн захирагчийн нэгдүгээр орлогч зэргээр төрийн байгууллагуудад давхар албан тушаал хашиж байсан байгаа юм. Засгийн газрын албан тушаалтан албан тушаалаасаа гадна дотоод гадаадын өөр албан тушаалуудыг хавсарч, зүгээр ч үгүй гадаадын тэтгэлэг авдаг байж болох уу?

Өнөөдөр Кендибаевагийн тэргүүлдэг Боловсрол, шинжлэх ухааны яам боловсролын системийг бүхэлд нь шинэчлэхээр ажиллаж байгаа бөгөөд тэрхүү шинэчлэлт өөрчлөлт гэгчийг нь олон нийт өргөн хүрээтэйгээр эсэргүүцэж байна. Учир нь сайдын шийдвэрээр хийгдэж буй өөрчлөлтийн бодлого нь багш нарын хомсдол, анги танхимын хэт ачааллыг үүсгэхийн зэрэгцээ, нэр хүндтэй лицей сургуулийн үл хөдлөх хөрөнгийг худалдах, шаардлагатай материал, техникийн нөөцгүйгээр дижиталчлалыг албадан хийх, биеийн тамирын заал, лицейг тусгай хууль ёсны статусаас нь хасах зэрэг зүй бус асуудлуудтай орооцолджээ. Киргизийн улс төр судлаачдын онцолж байгаагаар Кендибаева Орос улсыг бүгд найрамдах улсын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцсон гэж буруутган, Киргиз улсыг барууны боловсролын систем рүү дахин чиглүүлэх шаардлагатай гэсэн мэдээллийн кампанит ажлыг идэвхтэй явуулж байгаа нь үндэсний өвөрмөц байдлыг үгүй хийх зорилготой ухвар мөчид зүйл болж байна.

Багш нарын нийгэмлэг Киргизстаны Россотрудничество агентлагт хэд хэдэн ноцтой асуудал тавьсан бөгөөд Оросын энэхүү байгууллага бүгд найрамдах улсад болж буй боловсролын үйл явцыг гүнзгий судлаагүй бөгөөд тогтолцоог дахин форматлахад чиглэгдсэн ноцтой үр дагавар бүхий асуудлыг төдийлөн анзаараагүй байгааг сануулсан байна.

Кумарбек Атуев.

Министр образования: кыргызский язык с американским акцентом?

С неимоверной быстротой приближается час назначенных на воскресенье, 30 ноября 2025 года,  досрочных выборов в Жогорку Кенеш (парламент КР).  В регистрационных списках кандидатов  довольно  много педагогов. Это те, которые надеются  через законодательную систему власти изменить сегодняшнее отношение  министерства образования и лично  министра Догдуркуль Кендирбаевой  к  образовательной системе Кыргызстана.

Чем же так недовольны  педагоги и почему они  пытаются выражать протесты против   действий  своего  же   министра?

 Учительское сообщество  спорит о ее решениях перевести образование в школах на 12-летнее обучение, заменить систему классов регулярными аттестациями, закрыть русские классы в сельских школах (с этого предложения она начала свою работу). Свои идеи министр обосновывает ссылками на некий зарубежный, чаще западный опыт.

В Кыргызстане ни для кого не секрет, что  Кендирбаева долгое время работала в западных проектах и фонде "Инициатива Розы Отунбаевой".  Однако нигде в собственных биографиях министр не упоминает, что до сих пор возглавляет своё собственное НПО, которое по современным законам нужно называть "иностранным представителем" или попросту иноагентом.

Политологи КР   вспомнили, что  в 2005 году  на Иссык-Куле под ее прямым руководством была создана неправительственная организация "Ысык-Кол сабаты".  Удивительно, что сейчас многие свидетельства о работе организации кем-то изъяты из сети. Однако  Кендирбаева  расшифровалась: "Наши проекты один за другим были одобрены донорами". По сохранившимся отчетам западных фондов, в 2000 году она получила грант Фонда Сороса на образовательные проекты, в 2003-м - Глобального экологического фонда (США) на некое "озеленение".

Стоит напомнить общественности перед предстоящими выборами в парламент, что НПО "Ысык-Кол Сабаты" существует до сих пор, входит в коалицию "Open Government Partnership", действующую при поддержке Фонда Сороса. Ее представительница Айнакан Намазова подписала требование к президенту Кыргызстана не принимать поправки к закону об НПО и не вводить контроль над иностранными представителями.

А вот и еще одно разоблачение:  согласно базе данных минюста Кыргызстана, НПО "Ысык-Кол Сабаты" (регистрационный номер 8922-3302-ОО) действует под руководством Кендирбаевой Догдуркул Шаршеевны. И это  даже  после ее назначения на министерский пост. Это просто несовместимые вещи, считают юристы.

В биографии   министра, действительно, есть  то, над чем надо задуматься. Кендирбаева много и бурно сотрудничала с американскими фондами. По ее собственному признанию изданию "Кутбилим" (материал был удален из сетевых источников), она еще в начале 2000-х годов  получила поддержку множества западных организаций. В 2002 она стала работать тренером USAID (правительственное агентство США), Фонда "Junior Achievement" (США), а также получала стипендии американского "Национального совета экономического образования" и того же "Junior Achievement". Но эти данные как-то   «выпали»  из  биографии. Зато в официальной биографии Кендирбаевой значится, что в  именно этот период она занимала должности в государственных организациях, в том числе первого замакима Джеты-Огузского района.  Как же так?  Государственный  чиновник одновременно со службой работает на иностранные организации и получает иностранные гранты.

Но это прошлое, хотя и не совсем далекое.  Сегодня же  министерство образования и науки, возглавляемое Кендибаевой,  действительно проводит реформу  всей образовательной системы. Её,  так называемые изменения вызвали широкий общественный резонанс, в частности, выявлены такие проблемы, как нехватка учителей, перегруженность классов, аварийное состояние образовательных объектов, продажа мест в  престижных школах и лицеях,  насильственная цифровизация без соответствующих  материальной и технической баз, лишение гимназий и лицеев особого правового статуса. Но в то же время министр  проводит активную  информационную кампанию по обвинению России во вмешательстве во внутренние дела республики, подчеркивают политологи Кыргызстана, разрушению национальной самоидентичности и необходимости  переориентирования   на западную образовательную систему. И это уже серьезный упрек в адрес  Кендибаевой.

Однако  у педагогической общественности  есть ряд серьезных вопросов и к Россотрудничеству в Кыргызстане.  Ведь  эта российская организация   не особо вникала  в образовательные процессы,  которые происходили  в республике,  недостаточно  интересовалась   переформатированием этой очень важной   для будущего республики системы.

Кумарбек Атуев, по информации   интернет-порталов.