Цаг үеийн мэдээ бүлэг

Халхын голын байлдааны (дайн) ялалтын 80 жилийн ойд

Оросын цэрэг, армийн түүхэн цаг тоололд Халхын гол дахь Зөвлөлт, Монголын цэргийн 1939 оны ялалтыг чухалчилан тэмдэглэсэн байдаг. 80 жилийн өмнө улаан армийн дайчид болон Монгол цэргийн анги салбарууд хамтран японы түрэмгий цэргийн томоохон нэгтгэлийг бут ниргэж, улс орныхоо тусгаар тогтнолыг баталгаажуулсан. Тэр үйл явдлын үед зөвлөлтийн цэргийн нэгтгэлийг Григорий Штерн, Георгий Жуков, Монгол маршал Х.Чойбалсан нар командлан удирдаж байв.  Хэдийбээр олон жил улиран өнгөрсөн ч гэсэн Орос, Монголын ард түмэн тэрхүү үйл явдал болоод оролцсон дайчдынхаа дурсгалуудыг хүндэтгэн, хадгалсаар, улам арвижуулан мөнхөлсөөр байдаг. Тухайлахад Халхын голын ялалтын ой тохиож буй өнөө жил ОХУ-ын АБНУ-ын Горно-Алтайска хот болоод Монголын баруун хязгаар Баян-Өлгий аймагт ойг угтсан томоохон ажлууд зохион байгуулагдав. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард АБНУ-аас сэтггүүлчид болон тус улсын Худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын удирдах хүмүүсийн хамтарсан баг Монголын Баян-Өлгий аймагт хүрэлцэн очиж ажилласан ба тэнд дугуй ширээний уулзалт, хуралдаан зохион байгуулсан. Эл уулзалт, хуралдааны  үеэр Зөвлөлт, Монголын цэрэг дайчдын дурсгалыг хадгалан мөнхжүүлэх талаар, түүнчлэн эх орны дайныг ялалтаар төгсгөхөд онцгойлох нөлөө үзүүлсэн, Халхын голын байлдааны (дайны) ялалтын түүхэн үүрэг, ач холбогдлын тухай, басхүү өнөө үед гадаадын зарим хэвлэлээр 1939 болон 1945 онд Зөвлөлт, Монголын цэргийн хүчний Японы милитарист, эзэрхийлэгч хүчинтэй хийсэн тэмцэл ялалтын ач гавъяа, үнэ цэнийг элдвээр гуйвуулан мушгиж, бүдгэрүүлэх оролдлого хийж буйг ч шүүн хэлэлцсэн юм.

Тэнд зохион байгуулагдсан төрөл бүрийн үйл ажиллагаанд Баян-Өлгий болон Ховд аймгийн сэтгүүлчид, ИТХ-ын төлөөлөгчид, эрдэмтэн судлаачид, Боловсролын байгууллагын удирдах хүмүүс, багш сурган хүмүүжүүлэгчид, оюутан сурагчид, ахмадын байгууллагын төлөөллүүдээс 120 гаруй хүн оролцсон.

Мөн энэ үеэр Халхын голын дайны ялалтын 80 жил, чөлөөлөх дайны ялалтын 74 жилийн ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний хурлыг хоер үе шаттай зохион байгуулах талаар хэлэлцэн шийдвэрлэж санамж бичиг, гэрээнд гарын үсэг зурсан ба эхний шатны хурлыг энэ тавдугаар сард ОХУ-ын АБНУ-ын Горно-Алтайск хотод харин хоёр дахь хурлыг ирэх 9 дүгээр сард Улаанбаатар хотод зохион байгуулахаар болсон. Баян-Өлгий аймагт болсон дугуй ширээний уулзалт хуралдаанд Монгол улсын Ховд, Баян-Өлгий аймгийн сэтгүүлчид түүний дотор Ховд аймаг дахь Орон нутгийн сэтгүүлчдийн холбооны тэргүүн Гонгоржавын Төрмөнх, Баян-Өлгийн аймгийн радио телевизийн захирал  Набиулы Оспан нар оролцсон юм.

Дашрамд үгүүлэхэд Халхын голын дайны ялалтын түүхэн ач холбогдлыг олон нийтэд ойлгуулан таниулах талаар сүүлийн жилүүдэд ихээхэн идэвх зүтгэл гарган ажиллаж, судалж, сурвалжилж, орчуулан нийтлэх чиглэлээр далайцтай зүйл бүтээсэн Монгол улсын Ховд аймгийн сэтгүүлч Гонгоржавын Төрмөнхийг ОХУ-ын сэтгүүлчдийн холбооноос Оросын сэтгүүлчдийн нийгэмлэгийн хүндэт жуухаар шагнахаар шийдвэрлэсэнийг энд тэмдэгдэхэд таатай байна. Мөн түүнийг энэ тавдугаар сард Горно-Алтайск хотод болсон эрдэм шинжилгээний хурал, түүнчилэн ирэх 9 дүгээр сард Улаанбаатар хотод болох эрдэм шинжилгээний хуралдаанд оролцохыг албан ёсоор урьсан билээ.  

Төлөвлөгдсөний дагуу Горно-Алтайск хотод тавдугаар сарын 22-нд Халхын голын дайны ялалтын 80 жилийн түүхт ойд зориулсан эрдэм шинжилгээний хуралдаан болсон ба уг хуралдаанд Монгол улсаас Монголын Үндэсний их сургуулийн Олон улсын харилцааны факултетийн захирал Пүрэвийн Алимаа, мөн сургуулийн түүх, Олон улсын харилцааны тэнхимийн эрхлэгч, судлаач Шаравын Сарантуяа, Казакстан улсаас Дорнод  Казакстаны Риддера хотын «Городок-Инфо» хэмээх аналитик мэдээллийн долоо хоног тутмын сэтгүүлийн Ерөнхий редактор Валерий Крушинский, Хятад улсаас Шинжан Уйгарын Урумчи хотын их сургуулийн түүх, хятад хэлний багш Лу Шэннань, Оросын талаас Горно-Алтайскийн Улсын их сургуулийн түүхч, эрдэмтэн Николай Модоров, АБНУ-ын сэтгүүлчдийн холбооны дэд дарга сэтгүүлч, судлаач Алексей Ивашкин, АБНУ-ын худалдаа аж үйлдвэрийн танхимын дарга Татъяна Логиново, мөн дэд дарга Андрей Архипов, АБНУ-ын Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн (ЦПЭ) гадаадтай эдийн засгаар харилцах хэлтсийн (ГБУ) удирдагч Анатолий Каташ, мөн Горний Алтайн улсын их сургуулийн түүхийн ангийн оюутнууд оролцсон юм.

Уг Хуралдаанд АБНУ-ын Сэтгүүлчдийн холбооны дэд дарга, сэтгүүлч, судлаач  Алексей Ивашкин “1939 оны  Халхын голын байлдааны түүхэн дэх илэрхий болоогүй баримтууд, Зөвлөлт, Монголын зэвсэгт хүчний ах дүүгийн эвдэршгүй барилдлага” сэдвээр илтгэв. Алексей Ивашкин үүний зэрэгцээ 1940 оны Ази-Номхон далайн бүс дэх улс төр, цэргийн талбарт болж байсан үйл явдлыг барууны хэвлэлүүд мушгин гажуудуулж байгаа асуудлыг нэлээн хурцаар авч үзсэн.

Мөн Монгол улсын Ховд аймгийн сэтгүүлч, судлаач Гонгоржавын Төрмөнхийн “1939 онд Японы милитаристууд БНМАУ-руу халдах болсны буюу Халхын голын дайны үүтэл болсон үндсэн дөрвөн шалтгааныг авч үзсэн нь” хэмээх илтгэлийг сонсгосон ба уг илтгэл урьд судлаачдын төдийлөн гаргаж тавиагүй асуудлыг хөндөж гаргаснаараа нэн онцлог байв. Түүнчлэн Монголын оролцогч Монголын Үндэсний их сургуулийн багш Шаравын Сарантуяа “ Зөвлөл Монголын зэвсэгт хүчний ах дүүгийн барилдлага” сэдвээр илтгэл хэлэлцүүлсэн. Казакстаны илтгэгч Валерий Крушинский Халхын голын байлдаан болон эх орны дайн, мөн 1945 оны чөлөөлөх дайнд оролцсон атлаа илрээгүй байгаа ахмад дайчдыг эрж олж илрүүлэх ажлын талаар яриа өрнүүлсэн бол АБНУ-ын оролцогч Андрей Архипов өдгөө 80 жилийн өмнөхтэй адилаар Орос, Монголын хил орчмын бүс нутгийн эдийн засаг, нийгмийн харилцаанд нөхөрсөг, найрамдалт хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх талаар АБНУ-ын ХАТ-аас явуулж буй бодлогын тухай, мөн 1939 оны Зөвлөлт Монголын дайчдын нөхөрлөлийн тухай сонирхолтой сайхан мэдээ баримтуудыг үгүүлсэн. Дугуй ширээний ярилцлагын үеэр оролцогсод Японы түрэмгийлэгчид Хятадын Нанкин хотыг эзлэн харгислал үйлдэж байсан тухай эмгэнэлт түүхийн баримтуудыг хүүрнэлдсэн юм.

1939 онд болсон Халхын голын үйл явдал болоод 1945 онд Японы милитарзмыг бүрэн бут цохисон явдал нь Орос, Монголын сайн хөршийн харилцааг улам бэхжүүлсэн билээ. Эрдэм шинжилгээний хурлын төгсгөлд Орос болон Монголын талын төлөөлөгчид ирэх 9 дүгээр сард Улбаанбаатар хотод болох эрдэм шинжилгээний хурлын товыг тодорхой болгон батламжилсан юм. Монголын талын санаачилгаар уг хуралдааныг Монголын Үндэсний их сургуулийг түшиглэн явуулахаар болсон. Тэрхүү хуралдаанд Халхын голын байлдааны (дайн) асуудлыг судалдаг түүхч, эрдэмтэд судлаачдыг өргөнөөр оролцуулахаар төлөвлөж байгаа ажээ.

Үүнтэй холбогдуулан хэлэхэд 1939 онд Халхын голд Японы нэгтгэлийг бут ниргэхэд байгуулсан гавъяагаа зүй ёсоор үнэлүүлэх ёстой домогт командлагч Григорий Штерний ойр төрөл, ахан дүүс, үр хүүхдүүд нь түүний гавъяагаар бахархах эрхтэй билээ. Тэрбээр Украйн улсадаа амьдарч аж төрж буй үр хойчсийг нь өдгөө Монголд зочлох, 80 жилийн ойн үйл явдлыг үзэж танилцах боломжоор хангах нь бас нэгэн анхаарууштай асуудал мөн болохыг энд дурьдахыг хүсэв.     

"Золотое перо Алтай" вэб сайтын мэдээллийг "Ховдын толь" сонин, /монголгараг/ сайтын редакцид орчуулав.  

Навечно в памяти  монгольского и российского народов

В российском календаре воинской славы 1939-й отмечен годом победы советско-монгольских войск на реке Халхин-Гол. 80 лет назад благодаря мужеству бойцов, командиров Красной армии и монгольских частей была разгромлена большая группировка японских агрессоров, вторгшихся на территорию суверенного государства. Группой советских войск командовали выдающиеся военачальники тех лет: Григорий Штерн и Георгий Жуков, монгольскими - маршал Чойбалсан. Память о тех далёких событиях Россия и Монголия бережно хранят и приумножают. Нынче, например, в юбилейный год была проведена большая подготовительная работа в Республике Алтай и Баян-Ульгийском аймаке. В апреле в приграничный аймак выезжала делегация представителей журналистского сообщества и Торгово-промышленной палаты нашего Республики Алтай. В Ульгие состоялись заседания круглых столов по темам сохранения памяти о воинском братстве советско-монгольского оружия, о первой значимой победе во Второй мировой войне на реке Халхин-Гол, а также о противодействии иностранным СМИ, в которых целенаправленно искажаются подлинные исторические факты борьбы Советского Союза и Монгольской народной республики с японским милитаризмом в период с 1939 по 1945 годы. В общей сложности в мероприятиях приняло участие более 120 человек, среди которых были депутаты Баян-Ульгийского и Ховдского аймачных хуралов, учёные-историки, педагоги, учащиеся образовательных учреждений, представители ветеранских и других общественных организаций Монголии, журналисты. Была дана негативная оценка деятельности ряда западных и прозападных СМИ, в которых целенаправленно искажаются уроки истории. В апреле 2019 года также была достигнута договорённость и подписан протокол намерений о проведении двух этапов научно-практической конференции, посвящённой славной дате - 80-летия победы на реке Халхин-Гол. Первый должен был пройти в мае в Горно-Алтайске, второй в сентябре – в Улан-Баторе.

Работа круглых столов в Баян-Ульгийском и Ховдском аймаках широко освещалась российскими и монгольскими СМИ, так как в мероприятиях принимали участие председатель с Ховдского отделения союза журналистов Монголии Гонгоржав Турмунх и директор Баян-Ульгийского общественного радио и телевидения Набиуллы Оспан. Кстати, за активную работу по сохранению  памяти о событиях  80-летней давности на реке Халхин-Гол   журналист Гонгоржав Турмунх  отмечен  почетной грамотой  российского журналистского  сообщества. Его пригласили принять участие в  конференции, которая пройдёт в сентябре   2019 года в городе Улан-Баторе.

В рамках исполнения подписанного в апреле протокола намерений 22 мая в Горно-Алтайске состоялся первый этап научно-практической конференции, посвящённой предстоящему празднованию 80-летия победоносного завершения битвы на реке Халхин-Гол. В большом мероприятии приняли участие с монгольской стороны: декан факультета международных отношений Монгольского национального университета Алима Пурев, старший преподаватель истории и международного права МНУ Сарантуйя Шарав; с казахстанской стороны - главный редактор информационно-аналитического еженедельника «Городок-Инфо» города Риддера Восточно-Казахстанской области Валерий Крушинский; с китайской стороны - преподаватель истории и китайского языка Лу Шэннань из города Урумчи Синцзянь-Уйгурского автономного района КНР. С российской стороны - учёный-историк Горно-Алтайского государственного университета Николай Модоров; первый заместитель председателя Союза журналистов Республики Алтай Алексей Ивашкин; председатель Торгово-промышленной палаты Республики Алтай Татьяна Логинова; первый заместитель председателя Торгово-промышленной палаты РА Андрей Архипов; руководитель ЦПЭ - начальник отдела внешнеэкономических связей ГБУ Центр развития туризма и предпринимательства Республики Алтай Анатолий Каташ; а также студенты-историки Горно-Алтайского государственного университета.

С докладом по теме «Неизвестные исторические факты битвы на реке Халхин-Гол в 1939 году. Нерушимое боевое братство советско-монгольского оружия» выступил Алексей Ивашкин. Он также заострил внимание слушателей на противодействии СМИ искажению подлинных исторических фактов 40-х годов на театре военных действий Азиатско-Тихоокеанского региона.

Был также озвучен доклад председателя Ховдского отделения союза журналистов Монголии Гонгоржава Турмунха «Четыре основные причины нападения милитаристской Японии на Монгольскую Народную Республику в 1939 году. Неизвестные факты битвы на реке Халхин-Гол».

С сообщениями на тему «Боевое братство советско-монгольского оружия» выступила Сарантуйя Шарав. О поиске участников битвы на реке Халхин-Гол, ветеранов Великой Отечественной войны, принимавших участие в войне против милитаристской Японии в 1945 году, в Восточно-Казахстанской области, рассказал Валерий Крушинский. На круглом столе обсуждалась трагедия в китайском городе Нанкин в период оккупации Китая японскими милитаристами. Андрей Архипов обобщил факты и подчеркнул: прочным фундаментом нынешнего экономического сотрудничества России и Монголии стали политические события 80-летней давности, а также боевое братство советских и монгольских воинов, которое проверило прочность нашей дружбы. События на реке Халхин-Гол в 1939 году, окончательный разгром японского милитаризма в сентябре 1945 года только укрепили наши добрососедские отношения.

После завершения научно-практической конференции было подписано соглашение с монгольской стороной об участии российской делегации во втором этапе мероприятия, которое пройдёт в городе Улан-Баторе в сентябре 2019 года. По инициативе монгольской стороны мероприятие запланировано на базе Монгольского национального университета. В нём примут участие ведущие монгольские учёные историки, исследователи Халхин-Гольских событий. В связи с отменой виз для граждан Украины в Монголию возможен приезд ныне проживающего на Украине близкого родственника легендарного командарма Григория Штерна, принимавшего непосредственное участие в разгроме японской группировки войск на реке Халхин-Гол в 1939 году.